I. Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
II. ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ: ΠΡΩΙΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ
Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα, η προοδευτική εξάπλωση της Νεολιθικής στην Α. Μεσόγειο και στη Ν-Α Ευρώπη διαγράφεται ως εξής:
Τα πρώτα δείγματα νεολιθικού πολιτισμού στην Εγγύς Ανατολή και τη Μεσοποταμία στις αρχές της 9ης χιλ. π.Χ. ακολουθούνται από οργανωμένη κατοίκηση από τα μέσα της 8ης χιλ. π.Χ. και μετά. Τότε διαμορφώνεται και ο άγνωστης προέλευσης νεολιθικός πολιτισμός της Σαχάρας (Tassili, Akakous, Messak-Fezzan).
Νεολιθικά δείγματα κατοίκησης στην Κύπρο και στα Ν. Βαλκάνια (Ελλάδα) υπάρχουν ήδη από την 7η χιλ. π.Χ. Τα δείγματα αυτά διαφοροποιούν σαφώς τους χώρους αυτούς από τους αντίστοιχους της Ανατολής.
Από τις αρχές της 6ης χιλ. π.Χ. και μετά διαμορφώνεται αυτόνομα η Αρχαιότερη Νεολιθική (ΑΝ) στην Ελλάδα, που συμβάλλει και στη διαμόρφωση της Βαλκανικής Νεολιθικής (κεντρικά Βαλκάνια και Αδριατική).
Η Μέση Νεολιθική (ΜΝ) τοποθετείται στην 5η χιλ. π.Χ. τόσο στην Ελλάδα όσο και στα Βαλκάνια, που υφίστανται πιθανώς και κύμα εποικισμού από τη Μικρά Ασία. Η γέννηση του πολιτισμού της Γραμμικά Διακοσμημένης Κεραμεικής στο β’ μισό της ίδιας χιλιετίας, θα επηρεάσει τη διαμόρφωση της Νεολιθικής της κεντρικής Ευρώπης και των στεππών του ΒΔ Εύξεινου Πόντου.
Στο τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ. αναπτύσσεται ο πολιτισμός του Faiyum στην Αίγυπτο, πιθανώς μέσω του Σινά.
Αλληλεπιδράσεις μεταξύ παραδουνάβιων περιοχών και Μεσογείου παρατηρούνται στο α’ μισό της 4ης χιλ. π.Χ., ενώ στο β’ μισό πολιτισμοί των στεππών δυτικά του Εύξεινου Πόντου εισχωρούν δια των Καρπαθίων στη Β. Ευρώπη και συμβάλλουν στη διαμόρφωση πολλών τοπικών συνόλων της Αρχαιότερης Χαλκολιθικής.
Στο α’ μισό της 3ης χιλ. π.Χ. τα Βαλκάνια και η λεκάνη των Καρπαθίων μπαίνουν στη Μέση Χαλκολιθική, επηρεασμένα από πολιτισμούς των στεππών του Ευξείνου Πόντου και του Β. Αιγαίου, για να περάσουν –μαζί με τη ΝΑ Ευρώπη– στη Νεότερη Χαλκολιθική κάτω από συνεχείς αιγαιακές επιρροές.
