Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, ΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Γ. Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ (ANATOΛIA)
Στα πρώιμά της στάδια, η ειδωλοπλαστική της Μικράς Ασίας περιορίζεται κυρίως σε μικρές σχηματικές απεικονίσεις ανθρώπων και ζώων Çayönü, Cafer Hüyük,Gritille, Suberde κ.ά.), με εξαίρεση τα μεγάλου σχήματος ειδώλια-αγάλματα από τη Nevalli Çori.
Στη συνέχεια, τα περισσότερα ειδώλια της Μικράς Ασίας προέρχονται ουσιαστικά από τους δύο μεγάλους νεολιθικούς οικισμούς της περιοχής, το Çatal Hüyük και το Hacilar (τέλος της 7ης και 6η χιλιετία).
Μέσα στην πρώιμη ειδωλοπλαστική του Çatal Hüyük (ΧΙΙ-Χ) υπάρχει μια σειρά προσεκτικά κατασκευασμένα φυσιοκρατικά λίθινα ή πήλινα ειδώλια που προέρχονται σχεδόν πάντα από χώρους κατάλληλα διαμορφωμένους (πιθανώς ιερά). Παράλληλα όμως υπάρχουν και κακοφτιαγμένα πήλινα (κυρίως ζωόμορφα και τελείως σχηματοποιημένα ανθρωπόμορφα), μέσα στις πλίνθους των τοίχων των «ιερών» αυτών ή κατά ομάδες σε βόθρους σκαμμένους κοντά τους, προφανώς θαμμένα μετά τη χρήση τους σε κάποια τελετή (Tέτοια είναι π.χ. η περίπτωση των σκόπιμα σπασμένων ή διάτρητων ζωόμορφων ειδωλίων).
Τα αγαλμάτια της πρώτης κατηγορίας απεικονίζουν μια γυναικεία και σε πολύ μικρότερο ποσοστό μιαν ανδρική μορφή και, κατά τον ανασκαφέα, έχει κανείς την εντύπωση ότι τονίζονται διάφορες εκφάvσεις των ίδιων ατόμων: οι διάφορες ηλικίες, η εγκυμοσύνη, ο τοκετός, η επιβολή πάνω στα άγρια ζώα κ.τλ., μέ άλλα λόγια γίνεται κάποιου είδους διήγηση επεισοδίων από τη ζωή τους. Σε κανένα δεν δηλώνεται το φύλο δια των γεννητικών οργάνων (φαλλών, αιδοίων, ηβικών τριγώνων), συχνά μάλιστα τα γυναικεία φέρουν κοσμήματα και υποδήματα ενώ στο σώμα τους ζωγραφίζονται φυτικά θέματα. Μερικές φορές παριστάνουν δίδυμες μορφές και μια περίπτωση απεικόνισης ενός τέτοιου ζεύγους εφαπτόμενων γυναικών θυμίζει ανάλογη ανάγλυφη τοιχογραφία, όπου η μία εκ των δύο γεννά.
Αυτές οι ανθρωπόμορφες ολόγλυφες απεικονίσεις του Çatal Hüyük πολλές φορές αποτελούν ειδωλιακά συμπλέγματα με διάφορα άγρια ζώα (συστηματικά με τον ταύρο αλλά και με τον κριό, τη λεοπάρδαλη, την άγρια αρκούδα, τον αγριόχοιρο, την αλεπού ή τους γύπες) αν και τα ζώα αυτά δυνατόν να απεικονίζονται και μόνα τους σε τοιχογραφίες και ανάγλυφους τοίχους.
Η ειδωλοπλαστική του ακεραμικού Hacilar (τέλος 8ης και αρχές 7ης χιλιετίας) είναι άγνωστη, και το υπάρχον υλικό προέρχεται μόνον από τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο του οικισμού (στρώμα VI, 6η χιλιετία). Αν και δεν έχουν βρεθεί οικήματα που να μας υποβάλλουν τον χαρακτηρισμό τους ως ιερών (όπως τα γνωρίζουμε από το Çatal Hüyük), παρουσιάζουν, όπως και στο Çatal Hüyük, «άτεχνα ειδώλια» αλλά και «καλοφτιαγμένα αγαλματίδια», συνήθως συγκεντρωμένα κοντά στην εστία, μερικά μάλιστα από αυτά βρίσκονται μέσα σε σωρούς από σπόρους.
Απεικονίζεται κυρίως μία γυναικεία μορφή, ενώ οι ανδρικές περιορίζονται σε μικρά παιδιά στα χέρια γυναικών. Δεν απαντώνται δίδυμα αλλά ούτε και ζωόμορφα ειδώλια. Τα ειδώλια του Hacilar φαίνεται ότι αποδίδουν σειρά εκφάνσεων μιας ίδιας γυναίκας, γυμνή ή ντυμένη σε διάφορες ηλικίες και στάσεις. Ποτέ δεν φέρουν κοσμήματα και υποδήματα αλλά έχουν, μερικές φορές, ωραία γραπτή διακόσμηση από λευκό χρώμα. Ανάλογο υλικό προέρχεται και από το Çukurkent.
Άψητα, κακοφτιαγμένα ειδώλια, με ένθετο ξύλινο κεφάλι καθώς και επίπεδα σχηματικά πήλινα με εγχάρακτη διακόσμηση βρέθηκαν σε σπίτια του Hacilar, μόνα τους ή κατά ομάδες.
Μικρά σχηματικά ειδώλια που παριστάνουν δίδυμες και ανδρικές μορφές βρίσκουμε σε τάφους μόνο στις νεότερες φάσεις του οικισμού (στρώματα V-II).
