Content on this page requires a newer version of Adobe Flash Player.

Get Adobe Flash player

Ειδώλια της Νεολιθικής Θεσσαλίας - Τόμος ΙΙ

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ


Το θαυμάσιο άφθονο υλικό αυτού του τόμου παρουσιάζει 407 ειδώλια από τα οποία 117 είναι κεφάλια και 290 σώματα, όπου ποεριλαμβάνονται και 11 τμήματα ανθρώπινων σωμάτων, όπως πχ. ένα πόδι, μια μύτη ή ένα πέλμα. Όπως και στον πρώτο τόμο, το υλικό παρουσιάζεται με έμφαση στην κατασκευή και στη μορφή. Επειδή πρόκειται για επιφανειακά ευρήματα, δεν υπάρχει στρωματογραφική αναφορά. Όλα αυτά τα αντικείμενα είναι κατασκευασμένα από πηλό ή λίθο (συμπεριλαμβανομένου και του μαρμάρου).

Ο πηλός που έχει χρησιμοποιηθεί στα θεσσαλικά ειδώλια προέρχεται από διάφορες θέσεις της περιοχής, με αποτέλεσμα μια σημαντική κλίμακα χρωμάτων που περιλαμβάνει αποχρώσεις του λευκού, του κίτρινου και του κόκκινου. Η προετοιμασία του πηλού είναι απλή, όπως μαρτυρούν οι εγκλειστοι λίθινοι κόκκοι, η άμμος και τα φυτικά υπολείμματα. Στον πηλό προστίθενται ανόργανα υλικά ώστε να αποτραπεί το ράγισμα των αντικειμένων ενόσω ξηραίνονται και ψήνονται. Είναι δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα αν τα ανόργανα αυτά υλικά (ιδίως η άμμος) βρίσκονται ήδη στους φυσικούς πηλούς ή έχουν προστεθεί εκ των υστέρων από τους ειδωλοπλάστες.

Η επεξεργασία της επιφάνειας, συμπεριλαμβανόμενης και της διακόσμησης, αποτελεί το τελικό στάδιο πριν από το ψήσιμο του κεραμικού χειροτεχνήματος. Αν και ένας μεγάλος αριθμός ειδωλίων είναι αδρά, είναι ωστόσο σημαντική η αναλογία όσων έχουν λειανθεί με κάποιο σκληρό αμβλύ εργαλείο ή συχνότερα στιλβωθεί με κάποιο μαλακό, αφράτο εργαλείο, όπως ένα κομμάτι δέρματος ή προβιάς, ακόμα και με τα δάκτυλα. Η μεγάλη χρωματική αντίθεση ανάμεσα στην επιφάνεια και το εσωτερικό που συχνά παρατηρείται στα ειδώλια, πιθανώς να οφείλεται σε κάποια επίστρωση, σε ορυκτές χρωστικές ουσίες (βαφή) ή ακόμα και σε άλατα που βγαίνουν από το εσωτερικό του πηλού και καλύπτουν την επιφάνεια κατά τη διάρκεια της αποξήρανσης και της όπτησης, δημιουργώντας ένα υπόλευκο ή λευκό στρώμα.

Τα περισσότερα πήλινα ειδώλια πλάθονται γύρω από ένα ή περισσότερους φθαρτούς πυρήνες, ψήνονται και αποκτούν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους με εγχάραξη, εμπίεση, χρώμα ή πλαστική διακόσμηση, με επικόλληση πρόσθετων στοιχείων.

Τα λίθινα ειδώλια είαι πολύ λιγότερα σε αριθμό από τα πήλινα. Φαίνεται ότι υπάρχουν ήδη από την Αρχαιότερη Νεολιθική αλλά κατασκευάζονται συστηματικότερα κατά τις νεότερες φάσεις της περιόδου.

Άσχετα από το υλικό κατασκευής, η διακόσμηση της επιφάνειας φαίνεται να είναι καθαρά προαιρετική, καθόσον δεν συνδέεται με κάποια ιδιαίτερη μορφή ή λειτουργία και δεν αποδίδει σταθερά τα ίδια χαρακτηριστικά ή σχήματα. Ακολουθεί τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην κεραμική.

Τα θεσσαλικά ειδώλια παρουσιάζουν τεράστια ποικιλία ως προς τη μορφή και τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά (τα οποία σε μερικές περιπτώσεις είναι μοναδικά), γι’αυτό και είναι δύσκολο να έχουμε ευδιάκριτες κατηγορίες που θα καθιέρωναν μια συγκεκριμένη τυπολογία.

Παρά ταύτα, κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης έρευνάς μου στα νεολιθικά ειδώλια στο Κέντρον Ερεύνης της Αρχαιότητος της Ακαδημίας Αθηνών, προσπάθησα να κάνω μια τυπολογική ομαδοποίηση του θεσσαλικού υλικού, με σκοπό την διευκόλυνση της μελέτης μου και την παρουσίασή της στη συνέχεια. Η ομαδοποίηση αυτή είναι εμφανής ήδη στον πρώτο τόμο. Παρά ταύτα, το υλικό του δεύτερου τόμου, ανάλογα με την κατάστασή του (σπασμένο, φθαρμένο, διάσπαρτα τμήματα), με ώθησε στη δημιουργία ορισμένων επιπρόσθετων κατηγοριών ειδωλίων, που σε άλλη περίπτωση δεν θα υπήρχαν εφόσον θα ενσωματώνονταν στις ήδη υπάρχουσες κατηγορίες.

Ο δεύτερος τόμος έχει την ίδια δομή και σειρά παρουσίασης με τον πρώτο. Έτσι, όπως μπορεί να παρατηρήσει εύκολα κάποιος, τα ειδώλια διακρίνονται πάλι σε δύο βασικά μέρη, τα Κεφάλια και τα Σώματα και καθεμιά από τις δύο αυτές κατηγορίες περιλαμβάνει τα φυσιοκρατικά και τα σχηματοποιημένα, σύμφωνα με τα προβαλλόμενα χαρακτηριστικά τους. Τα ειδώλια που περιλαμβάνονται στον δεύτερο αυτό τόμο εντάσσονται στις ανωτέρω τυπολογικές κατηγορίες και σε σαφώς διακριτές υποκατηγορίες.

Τα κεφάλια έχουν ποικίλες μορφές. Ο αριθμός των σχηματοποιημένων είναι αρκετά μεγάλος επειδή οι σκληροί λίθοι από τους οποίους είναι κατασκευασμένα έχουν διατηρηθεί περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο φθαρτό υλικό.

Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει ανδρικά και γυναικεία σώματα και τμήματά τους, οι υποκατηγορίες των οποίων αφορούν τη θέση των χεριών ως προς το στήθος. Τα σχηματοποιημένα ειδώλια είναι επίσης ποικιλόμορφα και επιχειρείται η ένταξή τους σε κατηγορίες, ανάλογα με τη μορφή της βάσης τους.

Τα ειδώλια στον Τόμο ΙΙ φέρουν ένα αύξοντα αριθμό, ακολουθούμενο από τον αριθμό τους στο Αρχείο του Κέντρου Ερεύνης της Αρχαιότητος της Ακαδημίας Αθηνών (ΟRF) και από τον αριθμό καταλόγου του Αρχαιολογικού Μουσείου Λάρισας. O αριθμός καταλόγου του μουσείου περιλαμβάνει τα ελληνικά γράμματα ΜΛ (Μουσείο Λάρισας) και τα πρώτα δύο ελληνικά γράμματα της συλλογής όπου ανήκουν**. Έπεται το όνομα της θέσης εύρεσής τους. Σε πολλές θέσεις της ανατολικής θεσσαλικής πεδιάδας, το όνομα αυτό ακολουθείται από ένα αριθμό (ΑΤΑΕ) σύμφωνα με το λήμμα Γαλλής 1992. (τα αρχικά ΑΤΑΕ σημαίνουν Αριθμός Τοπογραφικού Αρχείου Εφορείας Λάρισας). Με τον ίδιο τρόπο αναφέρονται και μερικές θέσεις της δυτικής θεσσαλίας.

Δίνονται οι μέγιστες διαστάσεις σε εκατοστά, Η ύψος, W πλάτος, Τ πάχος. Οι διαστάσεις ακολουθούνται από τον προσδιορισμό του χρώματος σύμφωνα με το Munsell Soil Colour Charts και στη συνέχεια δίνεται λεπτομερέστατη περιγραφή κάθε αντικειμένου

** ΘΕ Θεοδωρόπουλος, KP Καραμανώλης, ΤΛ Τλούπας, ΧΟ Χουλιάρας.


Πρόλογος | Εισαγωγή | Εικόνες